Volgens het evangelie van Lucas groeide de jonge Johannes de Doper op in de woestijn. Jezus daarentegen, vertelt Lucas, leidde in zijn jeugd een in onze ogen heel normaal leven. Met normaal bedoel het leven zoals wij dat ook meestal gewend zijn. Met ons gewone bestaan van elke dag. Het leven in een huis met een gewoon bestaan dat gevuld is met geluk en pijn. Te midden van een wereld waarin veel dingen in beweging lijken te zijn en het elven zwaar kan zijn voor wie in moeilijke omstandigheden leven.
Jezus leefde als kind bij zijn ouders thuis, die in Nazareth, in het noorden van Israël woonden. Op het schilderij dat op de voorkant van uw liturgie is afgedrukt zien we deze situatie uitgebeeld in een huiselijk tafereel. Het is een werk van Johan Everett Millais, een Engelse schilder, die met dit schilderij grote controverse veroorzaakte, zoals we zo zullen zien.
Maar eerst zien we Jezus hier bij zijn familie, terwijl hij zijn vader Jozef in de werkplaats aan het helpen is met de vervaardiging van een deur. Jezus groeit dus niet op in het luchtledige, maar in de kring van zijn Galilese familie. Het is daarom niet uit te sluiten dat tenminste een deel van Jezus’ eigen overtuiging van de macht van God om te helpen en te redden ook afkomstig was van zijn Joodse ouders, die hem in de vormende jaren van zijn leven hebben helpen opgroeien en hem verteld hebben van de bevrijdende, meevoelende God uit het eerste deel van de Bijbel, war wij het oude testament noemen. Net zoals wij veel dingen in ons latere leven kunnen verbinden aan onze jeugd en aan wat we toen meegemaakt hebben.
Op het schilderij is Jezus in eerste instantie zo te zien een heel gewone jongen, die tijdens het werk zijn hand heeft verwond aan een spijker. Deze nagel is er door zijn grootmoeder met een nijptang uitgetrokken, terwijl zijn moeder Maria haar wang aanbiedt om troostend een zoen van haar zoon te ontvangen. Johannes de Doper is er ook bij, want we zien hem met een schaal water komen aanzetten om de wond te kunnen wassen. De schilder beeldde dus ook de jonge Jezus al af met een wond in zijn hand, veroorzaakt door eveneens een spijker. Wanneer je bekend bent met het levensverhaal van Jezus, moet je onmiddellijk denken aan zijn latere kruisiging, waarbij Jezus gaten opliep in handen en voeten vanwege de spijkers, waarmee hij aan het kruis genageld werd. Om dat van zijn voeten nog eens extra te benadrukken valt er op het schilderij ook bloed op de voet van Jezus. Het is allemaal erg nadrukkelijk.
Maar waar commentaren zich in de tijd waarin het schilderij voor het eerst getoond werd enorm aan stoorden was de manier waarop de werkplaats van Jozef werd weergegeven. Overal op de grond lagen houtkrullen. Het was er toch een puinzooi, daar in die werkplaats! In het huis dus waar Jezus opgroeide! Het laat weer eens zien dat de manier waarop we ergens naar kijken, die manier hoe wij iets zien, altijd meer over onszelf zegt, dan over wat we zien. Ik vermoed dus, dat u zich minder heeft gestoord aan wat er op de vloer ligt. Als je je ergens aan stoort, als je het gevoel krijgt dat wat heilig is of belangrijk voor je, als dat te grabbel wordt gegooid, dan mis je al snel het vermogen om te zien dat er wellicht toch op een andere manier eer wordt betoond aan dat kind dat daar in de wekplaats van zijn vader aanwezig is. Hoewel ook aan uw aandacht misschien de vogel ontsnapt is, die vogel, die op een trede van de ladder zit, weliswaar op de achtergrond, maar precies boven het hoofd van de jonge Jezus, die vogel, een duif, die geldt als teken van de heilige Geest. Het is net als in het echte leven, soms zie je in je verontwaardiging of opwinding een detail over het hoofd, het detail dat juist zo duidelijk spreekt en zoveel betekenis toevoegt, als je dat wel kunt zien. Het is een detail dat een bijzondere betekenis aan het licht brengt, een betekenis die je niet opmerkt wanneer je aandacht afgeleid wordt door die troep daar op de grond van de werkplaats. Je ziet niet meer dat op een andere manier op een veel subtielere manier eer betoond wordt aan de wijsheid en geestkracht van Jezus. Aan wat het betekent dat hij als mens is geboren en hier te midden van mensen aan het opgroeien is. En geïnspireerd wordt door de Geest van God.
Vanavond op oudejaarsavond staan we stil bij wat het jaar 2023 voor ons betekende. Je zou er stil van worden. Je kunt denken aan het gewone gedoe van ons eigen leven of aan de bijzonder dingen die je hebt meegemaakt. Over hoe je altijd weer geconfronteerd werd met hoe je zelf met de dingen die je meemaakt gewend bent om te gaan. We kunnen ook denken aan wat er om ons heen allemaal plaatsvindt, ver weg en dichtbij. Aan het onzekere levensgevoel waar veel mensen mee te maken hebben.
In het verhaal van Lucas komen we Anna tegen. Anna is een vrouw met een bijzondere levensgeschiedenis. Zij is al jaren en jaren weduwe. Deze Anna ontmoet Jezus in de tempel waar hij met zijn ouders naar toe is gereisd. Wat er allemaal kan gebeuren in een mensenleven? Ze waren maar zeven jaar samen geweest, haar man en zij. Maar het zien van Jezus vergoedt kennelijk veel. Anna bleef er maar over spreken, over deze gebeurtenis en over het kind dat ze had gezien. Het kind was een symbool voor haar geworden van een nieuwe tijd, van een nieuwe hoop, van bevrijding. Ze kon niet ophouden erover te spreken aan iedereen die naar haar wilde luisteren. Terwijl, wat is hier nu hoopvol aan? Jezus’ ouders worden hier geportretteerd arme mensen. Het Bijbelboek Leviticus zegt dat je bij de geboorte van een kind als dank een lam kunt meebrengen naar de tempel, maar als je dat niet kunt betalen is een jonge duif ook geschikt of een tortelduif. Een klein kind, arme ouders, een oude vrouw, wat is hier aan de hand?
Dit verhaal en dit schilderij op de voorkant laat zien hoe de grote en de kleine geschiedenis met elkaar in verband staan. Terwijl de jonge Jezus helpt in de huiselijke setting van de werkplaats, zien we de stigmata van zijn kruisiging ook al. En bij Anna, de oude vrouw die de nog niet lang geleden geboren Jezus tegenkomt in de tempel, wordt opnieuw de hoop op de bevrijding van Jeruzalem aangewakkerd. Iets wat ook een politieke droom kan zijn, omdat Jeruzalem bezet werd door de Romeinen.
Volgens de Bijbel is Jezus dus iemand die je helpt het voetpad naar je hart weer opnieuw te vinden. Waarschijnlijk hebben we in het nieuwe jaar zijn hulp opnieuw nodig.
Lucas 2, 33 - 40