Ieder van ons heeft zijn of haar zwakke punten. De meeste ken je inmiddels wel, door schade en schande, ook al kun je ook toch steeds weer verrast worden door iets waarmee het lastig omgaan is. Je kunt bijvoorbeeld niet zo goed… je vindt het lastig om… Je bent kwetsbaar als… Vul maar in. Het is op die zwakheden van je, waarop je, als het moeilijk wordt, gepakt wordt.
Zo wordt het verteld in het zeventiende hoofdstuk van het Bijbelboek Exodus. Daar wordt gewag gemaakt van een onverwachte aanval op de gemeenschap van Israël. Op hun zoektocht door de woestijn is de gemeenschap dan eindelijk aangekomen op een rustplaats. Daar zou toch water moeten zijn, maar het blijkt er nergens te bekennen. De wanhoop, die op hun tocht door de woestijn altijd al op de achtergrond aanwezig is, deze wanhoop dringt zich nu met volle kracht naar voren. Mozes, hun leider, slaat hard met zijn stok op de rots. En dan komt er toch water uit.
Het is op zo’n moment van kwetsbaarheid dat ze worden aangevallen. Het is de kwetsbare achterhoede die belaagd wordt door een groep Amelekieten. Die achterhoede waarin voornamelijk die mensen zitten die niet goed mee kunnen komen. Daarop richt zich de aanval. Op een zwak moment, daar op die rustplaats, waarop je even bij hoopt te komen. Hoe kun je je verdedigen? Mozes, degene die voorop was gegaan in de bevrijding uit Egypte, Mozes instrueert zijn opvolger Jozua om weerbare mannen uit te zoeken om de volgende ochtend de strijd aan te kunnen gaan. Mozes zelf zal die ochtend op een heuvel plaatsnemen. Hij zal daar zijn stok omhoog houden. En zolang, vertelt het verhaal, zolang Mozes dat deed was Israël het sterkst.
Het is opvallend dat er niks verteld wordt over de strijd daar beneden aan die heuvel. Hoe ging het daaraan toe, hoe pakten ze het aan, welke strategie, en met welke wapens? Niks daarvan. Het enige wat meegedeeld wordt is dat Mozes zijn stok omhooghield. En er wordt ook verteld, dat als de armen van deze oude man vermoeid raakten, er twee anderen bij Mozes waren om hem, om die zwaar geworden armen van Mozes te ondersteunen. Waarmee het verhaal aan ons wil zeggen: het leven is in de basis een geestelijk avontuur. Uiteindelijk draait de strijd om de kracht van binnen. Om geestkracht. En dat je elkaar daarin kunt bijstaan.
Dat vertelt dit verhaal. Maar in de tijd waarin wij tegenwoordig leven wordt dat, als je een beetje oplet, sowieso al duidelijk. Als je te maken hebt met het verlies van iemand die er altijd was, wordt het duidelijk hoe belangrijk weerbaarheid is, en dan met name de innerlijke weerbaarheid, hoe belangrijk die is. Belangrijker dan je ooit kon denken.
De brief aan de Efeziërs, waarvan een gedeelte door Cees werd voorgelezen, deze brief sluit af met een beschrijving van wat je daarbij nodig kunt hebben, bij de strijd die je te voeren hebt, die strijd met jezelf, met je zwakke punten, die uitgedaagd worden als het lastig is, in moeilijke tijden. Op de dag van het kwaad, zoals de brief het noemt. Moeilijke tijden die in ons geval vaak te maken hebben met afscheid nemen, een definitief afscheid, want het is een afscheid in het aangezicht van de dood. Ook al zijn onze dierbaren voor ons nooit helemáál dood. Maar hiermee om te moeten gaan, met het verdriet over de dood van anderen, van wie we afscheid moeten nemen, met de dood omgaan kan in de wereld waarin wij leven niet ontlopen worden. We zijn niet alleen in ons verdriet. Anderen hebben hetzelfde ooit meegemaakt. Anderen zijn ons hierin voorgegaan. Nog anderen zullen ons volgen. Ieder van ons wordt vroeger of later hiermee geconfronteerd. Dat kan moeilijk zijn. De vraag is daarom: hoe houd je je staande in het midden van die moeilijke, soms pijnlijke situatie waarin je terecht bent gekomen.
In de brief komen we een beschrijving tegen van wat je kan helpen, wat ons kan bijstaan om stand te houden in het gevecht dat wij allemaal op momenten in ons leven hebben te leveren, het gevecht van ieder mens in moeilijke tijden.
Het is een buitengewoon beeldende beschrijving, waarmee we hier te maken hebben. In de brief worden begrippen die een belangrijke rol spelen in de versterking van onze mentale weerbaarheid verbonden met de uitrusting van een Romeinse legionair. Hoe die gekleed is. Met zijn wapenuitrusting. Tijdgenoten kwamen deze goed uitgeruste soldaten tegen in hun eigen omgeving. Wij niet, behalve in de strip van Asterix en Obelix, waar onlangs weer een nieuw album van verschenen is. Je moet het voor je zien, hoe deze soldaat uitgerust is. Hij heeft een imposante leren gordel om de heupen, een harnas om zijn borst te beschermen, stevige sandalen aan z’n voeten, een schild van leer, waarmee hij brandende pijlen af kan weren, een ijzeren helm op zijn hoofd en een zwaard, waarmee hij zichzelf kan verdedigen. Verdedigen! Want dat is de crux, het gaat hier om een wapenrusting die defensief bedoeld is. Een uitrusting, waarmee je weerbaar bent als je aangevallen wordt. ‘Versterk jezelf,’ zegt de brief, ‘hul jezelf in deze wapenrusting van het goede, voor de geestelijke strijd die je als mens te voeren hebt! Want het leven is tenslotte vooral een geestelijk avontuur.
In deze strijd zijn er woorden en begrippen die ons hierin bijstaan. Het zijn woorden, die als onderdelen van een wapenrusting gelden. Let maar op.
Waarheid. Dat is zo’n woord. Het is deze gordel die je kunt dragen, zegt de schrijver: van waarheid. Houdt waarheid voor ogen, niets anders, altijd. Want er is niets dat meer geschikt is om je weerbaarheid te versterken als waarheid. Zelfs de waarheid die je eigenlijk niet onder ogen wilt zien, ongemakkelijke waarheid. Als je daar dan toch naar durft te kijken zul je ontdekken dat het zien van wat je zo vreesde, dat juist het onder ogen zien daarvan - je kan helpen. Aan waarheid kun je je vasthouden, je mag erin geloven, het is goed ernaar te zoeken. Dat is een belangrijk element in je weerbaarheid. Je kunt er voor uitkomen, voor de waarheid. Eerlijk, je hoef je niet te verstoppen, als het misschien niet goed gaat met jezelf. Daar waarheid in zoeken. Daarmee kun je standhouden.
Nog een woord. Eerlijkheid, of ook: rechtvaardigheid. Met eerlijkheid, met rechtvaardigheid, kun je je beschermen. Als met een harnas. Eerlijk kunnen zijn, is, anders dan je soms denkt, niet iets dat je zwakker maakt. Het vergroot juist je weerbaarheid.
Het woord vrede. Ja, vrede. Gebruik dat, gebruik vrede als de sandalen waarmee je je staande kunt houden, misschien zelfs vooruitkomen. Dat laatste hoeft niet snel, maar door vrede te zoeken kun je beter standhouden. Probeer, dat is essentieel, probeer die vrede ook te bereiken van binnen.
En dan het woord: geloof. Je kunt ook zeggen: vertrouwen. Geloof, vertrouwen zijn het schild dat je bij je draagt en waarmee je kunt afweren. Geloof, daarmee wordt niet uitsluitend kerkelijk geloof bedoeld. Het gaat veel verder dan dat. Een beetje geloof hebben en proberen te gebruiken in een tijd van pijn en moeite kan je helpen om dat wat jou schade toebrengt te kunnen afweren. In het geloof, in het vertrouwen dat ondanks die pijn een leven voorzichtig toch nog mogelijk is.
Nog een woord. Verlossing. Verlossing betekent ruimte voor een ander perspectief. Misschien wordt de pijn die je kunt voelen niet direct minder, maar je kunt, wie weet, gaandeweg misschien beter accepteren dat wat echt onmogelijk is, dat dat niet veranderd kan worden. Dat langzamerhand leren accepteren is een soort verlossing. Verlossing betekent dat je erop vertrouwt dat je toch gered kunt worden, ook al zie je dat nu nog niet. Maar je houdt de mogelijkheid open dat het morgen, dat het over een maand, dat het volgend jaar anders kan zijn, ook al kun je je dat nu onmogelijk voorstellen.
En dan tenslotte het woord Geest. De goede Geest, de geestkracht van je, als je onverwacht merkt toch geraakt te kunnen worden door muziek, door goede woorden of door wat je buiten ziet of meemaakt. Al die dingen die je aanspreken en je troosten. Alsof er in deze wereld een diepere kracht van heling bestaat, die ergens vandaan komt, vanuit een dieper niveau voorbij wat wij weten en voorbij onze controle.
Onze wapenrusting wordt aangeduid door woorden die licht brengen. Voor deze helende kracht stellen we ons hier open. Het aansteken van een kaarsje is van deze helende kracht een sterk symbool van kwetsbaarheid. Kwetsbaar, want één luchtstroom en de vlam dooft. Maar ook krachtig: dit tastbare symbool van licht dat duisternis overwint. Want uiteindelijk is het leven een geestelijk avontuur.
Efeziërs 6, 11 – 18 en Exodus 17, 8 - 13