Morgen, 1 juli is het Keti Koti, ketens gebroken. Deze datum van 1 juli gaat terug op 1963, toen in Nederland de slavernij werd afgeschaft. Misschien was van uw ouders niet de vrijheid afgenomen. Maar ook wij kunnen hier de vraag stellen: bevrijding; wie heeft dat nodig? Misschien ken je zelf ook het gevoel van klem te zitten? En ook van de bevrijding als je na zo lang wachten eindelijk je eigen huis in kunt. Of als eindelijk je financiën wat meer op orde zijn. Of, noem maar op.
In dat jaar, in 1863 werd er een viering gehouden in de grote stadskerk van de Evangelische Broedergemeente in Paramaribo, Suriname. In het jaar waarin de slavernij officieel werd afgeschaft. De tekst die in de kerkdienst werd gebruikt kwam uit Johannes 8 : 36. ‘Als de Zoon u vrijmaakt, zult u echt vrij zijn.’
Als u een kinderbijbel openslaat zult u merken dat niet alle Bijbelverhalen daarin verteld worden. Sommige Bijbelgedeelten worden weggelaten of sterk aangepast.
In 1807 verscheen er ook zo’n soort Bijbel, waarin tekstgedeelten ontbraken. Het was de zogenaamde Slavenbijbel. Begin 1800 gaf de bisschop van Londen, Beilby Porteus, een groep zendelingen de opdracht om een kortere versie van de Bijbel samen te stellen, speciaal voor de zending onder mensen wier vrijheid hen was ontnomen, onder slaaf gemaakten. De bisschop schreef in een brief dat in deze Bijbel speciaal die delen van de Bijbel terecht moesten komen die te maken hebben met de ‘taken van slaven ten opzichte van hun meesters.’
De zendelingen gaven gehoor aan deze opdracht en maakten een Bijbel waar maar liefst 90% van het Oude Testament en 50% van het Nieuwe Testament uit weggelaten was. Wat was er bijvoorbeeld weggelaten? Onder andere een groot deel van het Bijbelboek Exodus, namelijk het deel dat de bevrijding van de Israëlieten uit de Egyptische slavernij (!) beschrijft. Het verhaal over Jozef die tot slaaf werd gemaakt (Genesis 37) stond er wel in. Van het nieuwe testament stond het aan ons vandaag voorgelezen tekstgedeelte uit Galaten er niet in.
De Bijbel speelde niet alleen een rol in de manier waarop plantagehouders hun manier van werken legitimeerden. Ook degenen die op de plantages aan het werk waren vonden in de Bijbel inspiratie. Dat laat de geschiedenis van Tula zien.
In 1795 vond er op Curaçao in een slavenopstand plaats. Tula was de leider van die opstand. Op 17 augustus 1795 legden de tot slaaf gemaakten van plantage Knip onder leiding van Tula het werk neer. Samen met zijn medestrijders kreeg Tula bijna 2000 mensen op de been, nadat tot slaaf gemaakten van verschillende plantages zich bij hen aansloten. Tula kende de uitgangspunten van de Franse revolutie: vrijheid, gelijkheid en broederschap en streefde op basis van deze principes naar vrijheid voor iedereen. Tula wist dat Frankrijk een jaar eerder de slavernij had afgeschaft en beredeneerde dat Nederland, dat op dat moment bezet was door de Fransen, ook de slavernij moest afschaffen. Naast Tula werden ook andere opstandelingen na gevangen te zijn genomen, geëxecuteerd. Tula werd als afschrikwekkend voorbeeld voor anderen als eerste gemarteld en terechtgesteld en daarna letterlijk tentoongesteld. Na zijn dood werd Tula eeuwenlang omschreven als een misdadiger en kwam hij lange tijd niet voor in het geschiedenisonderwijs op school.
Tula was dus geïnspireerd door de Franse Revolutie en ook de slavenopstand in Haïti. Maar ook de Bijbel speelde hierin een rol. Al snel na de opstand stuurden de witte bestuurders van het eiland een geestelijke naar Tula om te vragen wat precies zijn eisen waren. In de rechtbankverslagen van de opstand valt terug te lezen hoe dat bezoek van de pater verliep. We lezen daar dat Tula verzucht:
“Heer Pater, koomen alle menschen niet voort uit een vader Adam en Eva?”
- Tula richtte zich niet op de teksten die onderscheid maken tussen verschillende
soorten mensen. Hij en anderen richtten zich op het begin van Genesis, waar duidelijk wordt dat alle mensen dezelfde voorouders hebben.
In oktober 2023 heeft Tula eerherstel gekregen.
“De Nederlandse regering onderkent volmondig de rechtvaardigheid van Tula’s strijd, en die van anderen die zich tegen slavernij verzetten, en kijkt met spijt en schaamte naar de manier waarop zij door historische, bestuurlijke voorgangers zijn behandeld. 228 jaar na de dag van zijn dood krijgt Tula eerherstel van de Nederlandse regering.” Dat werd uitgesproken door staatsecretaris Alexandra van Huffelen, nadat de Nederlandse minister president namens de regering excuses maakte over de praktijd van de slavernij in december 2022.
In 1756 publiceerde dominee Jan-Willem Kals een boek met als titel: Neerlands hooft- en wortelsonde. Kals was naar Suriname gereisd, en was geschrokken van de manier waarop Nederlanders daar omgingen met hun slaven. Hij vond vooral hun gebrek aan bekeringsactiviteiten voor de slaafgemaakten schrijnend. Sommige plantage-eigenaren verdedigden deze houding van hen met het argument dat het geen zin had om met slaafgemaakten het evangelie te delen. Jan-Willem Kals hoorde dat plantage-eigenaren dit zeiden:
“De Hemel was niet voor zwarten gemaakt, die waren immers allemaal van de duivel, Zij konden maar beter werken en de planters op deze manier van dienst zijn.”
Kals schrok van de houding van de Nederlanders. Hij was geschokt door het mensbeeld dat zij koesterden ten opzichte van degenen die gedwongen waren te werken op de plantages.
Maar Kals ontmoette ook andere mensen in Suriname. Hij voert in zijn boek een gesprek op met een vrouw die slaaf gemaakt was met de naam Isabella. Zij maakt grote indruk op de predikant. Isabella beschrijft haar geloof als volgt:
“Ik geloof wat mij geleerd is, dat de Moorman, die gedoopt is door een van de Apostelen, ik weet ’t niet meer wie ’t gedaan heeft, net zo goed zalig is geworden, en ik geloof, dat ik daarom niet buiten de hemel blijf, om dat ik een zwarte huid heb, als ik maar leef overeenkomstig de geboden van God.”
Misschien weet u al waar deze Isabella precies naar verwijst. Wie bekend is met de Bijbel weet het meteen: ze heeft het over de Ethiopische eunuch uit Handelingen 8:26-39. Deze hoge ambtenaar aan het Ethiopische hof wordt geraakt door woorden uit Jesaja die hij onderweg op de terugweg in zijn reiswagen aan het lezen is. Hij vraagt of de apostel Filippus hem kan dopen. En Filippus doopt hem meteen. Isabella haalt de inspiratie voor haar eigen geloof dus niet zozeer uit Genesis, maar uit de enige als zodanig beschreven Afrikaanse christen uit de Bijbel: de naamloze eunuch uit Handelingen.
Zo zien we dat de Bijbel vaak en door veel mensen gebruikt werd om slavernij goed te praten, maar dat datzelfde boek aan onderdrukten ook juist hoop en inspiratie kon geven.
Het si daarom, denk ik, voor ons is belangrijk om hier iets van te weten. Zodat we tenminste weten welke achtergrond we hebben. Op ons rust in deze tijd de taak om onze blik te verrijken met andere perspectieven. We putten kracht in inspiratie uit het verleden, om samen te zoeken naar bevrijding in heden en toekomst.
Onze eigen ideeën oordelen en mensbeelden zien we onder ogen. Ze houden ons maar al te vaak tegen om werkelijk vrij te zijn, om vrij elkaar aan te zien en bevrijd de toekomst in te gaan. “Allen zijn wij kinderen van God.”
Exodus 5, 1 – 9 en Galaten 3, 24 - 29
(met dank aan publicaties van dr M.J. Stoutjesdijk)